ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2000 -2009

 ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Δ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ
2000
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Κώστας Καρυωτάκης, Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον *
[Δίδονται τα παρακάτω σχόλια]:
* "Οι στίχοι αυτοί απευθύνονται στον κοσμικό κύριο, και όχι στον ποιητή Μαλακάση, του οποίου δε θα μπορούσε να παραγνωρίσει κανείς το σημαντικό έργο". (Υποσημείωση του ποιητή).
1. Μαλακάσης Μιλτιάδης (1869-1943), ποιητής της Νέας Αθηναϊκής σχολής.
2. monocle· στρογγυλός φακός προσαρμοζόμενος στο ένα μάτι· (ο μονύελος). Ο ποιητής Μαλακάσης σε όλες τις απεικονίσεις εμφανίζεται με μονόκλ.
3. σκήνωμα· το σώμα του ανθρώπου ως κατοικία της ψυχής· λείψανο. Η λέξη χρησιμοποιείται στα βιβλικά κείμενα.
4. άθυρμα· αυτό που προσφέρεται για παιχνίδι (αθύρω = παίζω).
5. κύμβαλον αλαλάζον· το κύμβαλο, κρουστό μουσικό όργανο· από την Προς Κορινθίους επιστολή του Αποστόλου Παύλου (κεφάλαιο ΙΓ): Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον.

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ο ρεαλισμός και ο αυτοσαρκασμός χαρακτηρίζουν την ποίηση του Κ. Καρυωτάκη. Να γράψετε στο τετράδιό σας τους στίχους στους οποίους εντοπίζονται αυτά τα χαρακτηριστικά.

Μονάδες 15

2. Σε ποια μέρη χωρίζεται το ποίημα; Να δώσετε το περιεχόμενο του κύριου μέρους.

Μονάδες 20

3. Πώς συνδέεται ο τίτλος του ποιήματος με τη μορφή (ειδικότερα την ομοιοκαταληξία του) και το περιεχόμενό του;

Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:
"Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει"

"Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιος τελευταίος θα γελάσει;"

Μονάδες 25

5. Να βρείτε τα κοινά στοιχεία των δύο ποιημάτων του Κώστα Καρυωτάκη:
α. Μικρή Ασυμφωνία εις Α Μείζον
β. Μπαλάντα* στους άδοξους ποιητές των αιώνων (απόσπασμα).
[...]
Αν έζησαν οι Πόε* δυστυχισμένοι,
και αν οι Μποντλέρ* εζήσανε νεκροί,
η Αθανασία τους είναι χαρισμένη.
Κανένας όμως δεν ανιστορεί
και το έρεβος* εσκέπασε βαρύ
τους στιχουργούς που ανάξια στιχουργούνε.
Μα εγώ σαν προσφορά κάνω ιερή
μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που 'ναι.

Του κόσμου η καταφρόνια τους βαραίνει
κι αυτοί περνούνε αλύγιστοι και ωχροί,
στην τραγικήν απάτη τους δομένοι
πως κάπου πέρα η Δόξα καρτερεί,
παρθένα βαθυστόχαστα ιλαρή.
Μα ξέροντας πως όλοι τους ξεχνούνε,
νοσταλγικά εγώ κλαίω τη θλιβερή
μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που 'ναι.

Και κάποτε οι μελλούμενοι καιροί:
"Ποιος άδοξος ποιητής" θέλω να πούνε
"την έγραψε μιαν έτσι πενιχρή
μπαλάντα στους ποιητές άδοξοι που 'ναι;"
______________________________
*μπαλάντα: είδος επικολυρικού ποιήματος
*οι Πόε: Έντγκαρ ΄Αλαν Πόε Αμερικανός συγγραφέας και ποιητής του 19ου αιώνα.
*Οι Μποντλέρ: Κάρολος Μποντλέρ Γάλλος ποιητής του 19ου αιώνα.
*έρεβος: βαθύ σκοτάδι.

Μονάδες 20

2. Σεπτέμβριος 2001
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Μαρία Πολυδούρη, Μόνο γιατί μ' αγάπησες
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η ποίηση της Πολυδούρη χαρακτηρίζεται από έναν πρωτογενή λυρισμό· τα ποιήματά της έχουν περιεχόμενο βιωματικό και προσωπικό.΄Εχουν λόγο ύπαρξης μόνο όταν απευθύνονται σε ένα εσύ, διάχυτο σε όλο το ποίημα. Να αναφέρετε στοιχεία του ποιήματος, που δικαιολογούν τις παραπάνω διαπιστώσεις.

Μονάδες 15

2. Σε ποιους χρόνους χρησιμοποιεί η ποιήτρια τα ρήματα και ποια είναι η λειτουργία τους στο ποίημα;

Μονάδες 20

3. Με ποια εκφραστικά μέσα διατυπώνει η ποιήτρια την ένταση του ερωτικού συναισθήματος στο συγκεκριμένο ποίημα;

Μονάδες 20

4. Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα των παρακάτω στίχων;
Δεν τραγουδώ, παρά γιατί μ' αγάπησες
στα περασμένα χρόνια.
Και σε ήλιο, σε καλοκαιριού προμάντεμα
και σε βροχή, σε χιόνια,
δεν τραγουδώ παρά γιατί μ' αγάπησες.

Μονάδες 25

5. Μυρτιώτισσα
Σ' αγαπώ
Σ' αγαπώ δεν μπορώ
τίποτ' άλλο να πω
πιο βαθύ, πιο απλό,
πιο μεγάλο!
Μπρος στα πόδια σου εδώ
Με λαχτάρα σκορπώ
Τον πολύφυλλο ανθό
Της ζωής μου.
Ω μελίσσι μου, πιες
απ' αυτόν τις γλυκές,
τις αγνές ευωδιές
της ψυχής μου!
Τα δυο χέρια μου - να!
στα προσφέρω δετά,
για να γείρεις γλυκά
το κεφάλι,
κ' η καρδιά μου σκιρτά
κι όλη ζήλεια ζητά
να σου γίνει ως αυτά προσκεφάλι!
Και για στρώμα καλέ,
πάρε όλην εμέ -
σβήσ' τη φλόγα σε με
της φωτιάς σου,
ενώ δίπλα σου εγώ
τη ζωή θ' αγρικώ*
να κυλάει στο ρυθμό
της καρδιάς σου!...
Σ' αγαπώ δεν μπορώ
τίποτ' άλλο να πω
πιο βαθύ, πιο απλό,
πιο μεγάλο!
Να βρείτε ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές έχουν τα δυο ποιήματα.
_________________________
*νιώθω

Μονάδες 20

2001
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Γιάννης Σκαρίμπας, Χορός συρτός
[Δίδεται η σημασία των παρακάτω λέξεων]:
1. πέρι. παρά.
2. σιρόκος. νοτιοανατολικός άνεμος.
3. φλόκος. τριγωνικό ιστίο που προεξέχει από την πλώρη του καραβιού.
4. χώρις. χωρίς.
5. κάβος. ακρωτήριο.
6. σαντούρι. έγχορδο παραδοσιακό μουσικό όργανο.
7. λεβάντες. ανατολικός άνεμος.
8. Η Χαλκίδα είναι ο τόπος όπου έζησε ο Γιάννης Σκαρίμπας.
 
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Στο ποιητικό έργο του Γιάννη Σκαρίμπα συνυπάρχουν στοιχεία παραδοσιακής και νεωτερικής ποίησης. Να εντοπίσετε τα στοιχεία αυτά στο ποίημα που σας δόθηκε και να τα γράψετε.

Μονάδες 15

2. Το ποίημα οργανώνεται σε επιμέρους εικόνες που διατυπώνονται η καθεμιά ως ευχή. Να επισημάνετε τις εικόνες και να τους δώσετε από έναν τίτλο.

Μονάδες 20

3. Στο ποίημα διαφαίνεται μια τάση αυτοκριτικής του ποιητή. Σε ποια σημεία του ποιήματος την εντοπίζετε και πώς αυτή συνδυάζεται με τους ποιητές Καρυωτάκη και Πολυδούρη, καθώς και με τον τίτλο της συλλογής Εαυτούληδες;

Μονάδες 20

4. Στον "Χορό συρτό" του Γιάννη Σκαρίμπα κυριαρχεί μια τάση φυγής από έναν πραγματικό προς έναν ιδεατό κόσμο. Να δώσετε τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών κόσμων με βάση τις δύο τελευταίες στροφές του ποιήματος.

Μονάδες 25

5. Να γράψετε ποια κοινά στοιχεία υπάρχουν ανάμεσα στο ποίημα που σας δόθηκε και στο ποίημα που ακολουθεί, ως προς τη βασική ιδέα τους.
Η. Βουτιερίδης, Ποίηση
Γεμάτο το γραφείο χαρτιά, βιβλία·
στης σκέψης το βασίλειο τριγυρίζω·
θαρρώ με πνεύματα έξοχα ότι αρχίζω
σπουδαία και σοβαρή συνομιλία.
Κι η Μούσα πάλι μου ζητάει φιλία·
συχνά το χέρι στα μαλλιά βυθίζω·
μαύρες σειρές τ' άσπρο χαρτί γεμίζω...
Ιδέες και μέτρα αρχίζουν συναυλία...
΄Εξω ήλιος λάμπει. η φύση όλη γελάει·
παντού χαρά θεού· τραγούδι μοιάζει
ο κάθε κρότος, που η ζωή σκορπάει.
Πάμε, γλυκιά γυναίκα μου, να ιδούμε
ολάκερο το θαύμα, που μας κράζει,
και της ζωής την ποίηση να χαρούμε.

Μονάδες 20

2002
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Κική Δημουλά, Τα Πάθη της Βροχής
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. "Η ποίηση της Δημουλά ανθεί πάνω στο άνυδρο έδαφος της στέρησης, της απώλειας, της συναισθηματικής ματαίωσης, πάνω στο έδαφος της απουσίας του αγαπημένου προσώπου".
Οι παραπάνω απόψεις έχουν διατυπωθεί για την ποίηση της Κικής Δημουλά. Ποια στοιχεία του συγκεκριμένου ποιήματος επιβεβαιώνουν αυτές τις απόψεις;

Μονάδες 15

2. Να εντοπίσετε τις ενότητες του ποιήματος και να επισημάνετε τον τρόπο μετάβασης από τη μια ενότητα στην άλλη.

Μονάδες 20

3. Να βρείτε και να γράψετε στο τετράδιό σας τέσσερα σχήματα λόγου που χρησιμοποιεί η ποιήτρια στο παραπάνω ποίημα και να αναφερθείτε στη λειτουργία τους.

Μονάδες 20

4. Να αναπτύξετε σε δυο παραγράφους το περιεχόμενο των στίχων 28-34 ("τόση βροχή .... εσύ, εσύ").

Μονάδες 25

5. Τόσο στο ποίημα της Κικής Δημουλά, όσο και στο παρακάτω ποίημα του Λ. Πορφύρα, κυριαρχεί η απουσία του αγαπημένου προσώπου. Με ποιον τρόπο την εκφράζει ο κάθε δημιουργός;

Μονάδες 20

Λ. Πορφύρας, Lacrimae Rerum
'Αμοιρη! Το σπιτάκι μας εστοίχειωσεν
από την ομορφιά σου τη θλιμμένη.
στους τοίχους, στον καθρέφτη, στα εικονίσματα,
από την ομορφιά σου κάτι μένει.

Κάτι σα μόσκου μυρωδιά, κι απλώνεται
και το φτωχό σπιτάκι πλημμυρίζει,
κάτι σα φάντασμα, θολό κι ανέγγιχτο,
κι όπου περνά σιγά το κάθε αγγίζει.

Όξω, βαρύ, μονότονο ψιχάλισμα
δέρνει τη στέγη μας· και τότε αντάμα
τα πράγματα, που αγιάσανε τα χέρια σου,
αρχίζουν ένα κλάμα... κι ένα κλάμα...

Κι απ' τη γωνιά, ο καλός της Λήθης σύντροφος,
τ' αγαπημένο μας παλιό ρολόι,
τραγουδιστής του χρόνου, κι αυτός κλαίοντας,
ρυθμίζει αργά, φριχτά το μοιρολόι...
_____________________________
* Lacrimae Rerum= τα δάκρυα των πραγμάτων

2003
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα: Είκοσι μέρες δουλέψαμε ... βάλαμε στη σπηλιά μας. σ.196-200)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου κλείνει με τη φράση: "Σαν τέλειωσε να μου διηγείται, του είπα: Βάλε την υπογραφή σου. Κι εκείνος έγραψε: Νικόλας Κοζάκογλου"
α. Ποια είναι η σχέση του προσώπου που "υπέγραψε" με τον αφηγητή της ιστορίας, με τον κεντρικό ήρωα και με το συγγραφέα;
β. Ποιος υπήρξε ο ρόλος του συγγραφέα στην τελική διαμόρφωση του συγκεκριμένου έργου;

Μονάδες 15

2. Χαρακτηριστικό της αφήγησης στην Ιστορία ενός αιχμαλώτου είναι ο λαϊκός λόγος. Να αναφέρετε τέσσερα (4) βασικά γνωρίσματά του και να γράψετε ένα παράδειγμα για το καθένα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε.

Μονάδες 20

3. Στην εισαγωγή του σχολικού βιβλίου υπάρχει η παρατήρηση: "... η αφήγηση πολλές φορές επιταχύνεται και αρκετά συμβάντα παραλείπονται, όταν δεν θεωρούνται αναγκαία για τη γενικότερη οικονομία".
α. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα από την Ιστορία ενός αιχμαλώτου δύο χωρία, με τα οποία επαληθεύεται η παραπάνω άποψη.
β. Ποια χαρακτηριστικά αποκτά η αφήγηση με τη συγκεκριμένη αφηγηματική τεχνική;

Μονάδες 20

4. "Τέλος φτάσαμε έξω απ' το χωριό μας. ... Μαζέψαμε όσο καρπό μπορούσαμε και τον βάλαμε στη σπηλιά μας." [σ. 200]
Να σχολιάσετε τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τις ενέργειες των προσώπων, όπως αυτές παρουσιάζονται στο παραπάνω απόσπασμα.

Μονάδες 25

5. Σε ποιες σκέψεις σας οδηγούν σχετικά με τον πόλεμο και την ειρήνη το απόσπασμα από την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα και η περιγραφή της Σμύρνης στο απόσπασμα που ακολουθεί;
Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα
Μόλις πάτησα το ποδάρι μου στη Σμύρνη, στάθηκα να πάρω ανάσα. Σταυροκοπήθηκα, μ' έπιασε μια ξαφνική χαρά. Πάντα εδώ στη Σμύρνη έβρισκε σιγουριά κι αποκούμπι η ρωμιοσύνη. Οι Τούρκοι τη λέγανε "Γκιαούρ Ισμίρ" κι ήτανε πραγματικά η 'Απιστη γι' αυτούς· για μας όμως ήτανε η χαρούμενη και φιλόξενη πρωτεύουσα του ελληνισμού. Μοσχοβολούσε γιασεμί και λαχταρούσε για λευτεριά. Μόνο να σεριανάς στο Και, στα μπουλβάρια¹⁴, [...] να νταραβερίζεσαι¹⁵ στα μπεζεστένια¹⁶, να πίνεις ρακί στο Κόρσο, να βλέπεις παντού κέφι, χαρά, σου μαλάκωνε η καρδιά, γέμιζε φως, πόθους, θάρρητα. Να ζήσω, έλεγες, να ζήσω, να δουλέψω απεξαρχής, να φτιάσω τούτο και τ' άλλο, να χαρώ, να αγαπήσω, να χτίσω.
Τώρα τι 'τανε αυτό π' αντίκριζα; Μια νεκρή πολιτεία. Τα μαγαζιά και τα κέντρα κλειδωμένα με διπλό λουκέτο. Τα σπίτια βουβά, σαν ακατοίκητα. Γέλιο δεν άκουγες, παιδί δεν έβλεπες να παίζει στον δρόμο. Καραβάνια θλιβερά σερνόντανε στα σοκάκια σαν μια σειρά κάμπιες. Κορμιά κυρτωμένα, πρόσωπα χολιασμένα, χαλκοπράσινα, χείλη ξερά, ασπρισμένα. Ήτανε οι πρόσφυγες που φτάνανε απ' το εσωτερικό. Σέρνανε μαζί τους μπόγους, τσομπλέκια¹⁷, μπαούλα, κονίσματα, φορεία μ' άρρωστους, κατσίκες, κότες, σκύλους. Οι εκκλησιές, οι στρατώνες, τα σκολειά, οι αποθήκες, οι φάμπρικες, όλα γέμισαν πρόσφυγες· βελόνι να 'ριχνες δε θα 'πεφτε.
___________________________________
14 μπουλβάρια: λεωφόροι
15 νταραβερίζεσαι: αναπτύσσεις διάφορες σχέσεις
16 μπεζεστένια: αγορές.
17 τσομπλέκια: μικροαντικείμενα

Μονάδες 20

2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Κ. Καβάφης, "Καισαρίων", σ. 59
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε στο ποίημα τα σημεία εκείνα όπου υποδηλώνεται η πηγή της ποιητικής έμπνευσης του Κ. Καβάφη.

Μονάδες 15

2. Με δεδομένο το χωρισμό του ποιήματος σε τρεις στροφές, να εντοπίσετε τις δύο βασικές αντιθέσεις στις οποίες στηρίζεται αυτή η δομή και να αναφερθείτε στο ρόλο τους.

Μονάδες 20

3. Στο ποίημα παρατηρείται μια βασική αλλαγή ως προς το ύφος. Να χαρακτηρίσετε το ύφος των στίχων 1-14 και το ύφος των στίχων 15-30 και να αναφέρετε τέσσερα διαφορετικά εκφραστικά μέσα που αποτελούν κύρια στοιχεία του ύφους των στίχων 15-30.

Μονάδες 20

4. α. Στους στίχους 1-10 (Εν μέρει ... θαυμαστές) ο ποιητής αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική εποχή. Ποια στοιχεία χαρακτηρίζουν την ηθική ατμόσφαιρα αυτής της εποχής;

Μονάδες 12,5

β. Στους στίχους 18-26 (κ' έτσι πιο ελεύθερα ... εμπρός μου στάθηκες) ο Κ. Καβάφης αναφέρεται στην τέχνη του. Ποιος είναι ο ρόλος του ίδιου του ποιητή στην ποιητική διαδικασία και ποια η επίδραση της τέχνης στη ζωή του;

Μονάδες 12,5

5. Στο ποίημα "Οροφέρνης" του Κ. Καβάφη, που ακολουθεί, να σχολιάσετε γιατί ο ποιητής επιλέγει το συγκεκριμένο πρόσωπο ως κεντρικό ήρωα του ποιήματός του;
Κ. ΚΑΒΑΦΗ, "Οροφέρνης"
Αυτός που εις το τετράδραχμον επάνω
μοιάζει σαν να χαμογελά το πρόσωπό του,
το έμορφο, λεπτό του πρόσωπο,
αυτός είν' ο Οροφέρνης Αριαράθου.

Παιδί τον έδιωξαν απ' την Καππαδοκία,
απ' το μεγάλο πατρικό παλάτι,
και τον εστείλανε να μεγαλώσει
στην Ιωνία, και να ξεχασθεί στους ξένους.

..........................................................................

Το τέλος του κάπου θα γράφηκε κ' εχάθη·
ή ίσως η ιστορία να το πέρασε,
και, με το δίκιο της, τέτοιο ασήμαντο
πράγμα δεν καταδέχθηκε να το σημειώσει.

Αυτός που εις το τετράδραχμον επάνω
μια χάρι αφήκε απ' τα ωραία του νειάτα,
απ' την ποιητική εμορφιά του ένα φως,
μια μνήμη αισθητική αγοριού της Ιωνίας,
αυτός είν' ο Οροφέρνης Αριαράθου.

Μονάδες 20

2004
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Γεώργιος Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου (απόσπασμα: Από της στιγμής ταύτης....Ας έχη την ευχή μου! σ.140-144)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Σε ποιο ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο εντάσσεται το έργο Το αμάρτημα της μητρός μου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με πέντε συγκεκριμένα παραδείγματα από το απόσπασμα.

Μονάδες 15

2. «Αφηγηματικοί τρόποι ονομάζονται τα συστατικά στοιχεία που συναποτελούν μιαν αφήγηση. ... : α) Έκθεση· είναι η αφήγηση γεγονότων και πράξεων ... β) Διάλογος· το μέρος της αφήγησης, στο οποίο δύο ή περισσότερα πρόσωπα της αφήγησης παρουσιάζονται συνδιαλεγόμενα σε ευθύ λόγο ... γ) Περιγραφή· είναι η αναπαράσταση (του εξωτερικού) προσώπων, τόπων και αντικειμένων εκ μέρους του αφηγητή σε τρίτο πρόσωπο ... δ) Σχόλιο· είναι η μετά από μια διακοπή της αφήγησης (έκθεσης, περιγραφής, διαλόγου) παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών ή και ολόκληρων μικρών διατριβών του αφηγητή ...» (Γεώργιος Βελουδής, Γραμματολογία-Θεωρία της Λογοτεχνίας, "Δωδώνη", Αθήνα 1994, σελ. 146-147). Να εντοπίσετε στο απόσπασμα από Το αμάρτημα της μητρός μου τους παραπάνω αφηγηματικούς τρόπους (δηλαδή: Έκθεση, Διάλογο, Περιγραφή, Σχόλιο). Να δώσετε ένα παράδειγμα για κάθε περίπτωση.

Μονάδες 20

3. Το σύνολο σχεδόν των μελετητών του έργου Το αμάρτημα της μητρός μου χαρακτηρίζει την "ψυχογραφική δύναμη" του Βιζυηνού "απαράμιλλη". Να τεκμηριώσετε την εν λόγω θέση με δύο συγκεκριμένες αναφορές στο απόσπασμα.

Μονάδες 20

4. "Ο γάμος αυτής, όστις φαίνεται επίτηδες επεσπεύθη, υπήρξεν αληθής "χαρά" των αδελφών μου. Οι δυστυχείς ανέπνευσαν, απαλλαγέντες από το πρόσθετον φορτίον. Και είχον δίκαιον. Διότι η κόρη εκείνη, εκτός ότι ποτέ δεν ησθάνθη προς αυτούς αδελφικήν τινα στοργήν, επί τέλους απεδείχθη αχάριστος προς την γυναίκα, ήτις περιεποιήθη την ζωήν αυτής με τοσαύτην φιλοστοργίαν, όσην όλίγα γνήσια τέκνα εγνώρισαν." Να σχολιάσετε σε δύο παραγράφους (140-160 λέξεις συνολικά) τη στάση της υιοθετημένης κόρης απέναντι στη θετή μητέρα της, καθώς και τα συναισθήματα που προκάλεσε στα αδέλφια του αφηγητή ο γάμος της κόρης.

Μονάδες 25

5. Το ποίημα "Μισσεμός" που ακολουθεί είναι του Ιωάννη Πολέμη. Να σχολιάσετε τα λόγια της μητέρας στους δύο τελευταίους στίχους. Ο σχολιασμός να γίνει σε σχέση με όσα η μητέρα λέει στο υπόλοιπο τμήμα του ποιήματος.
Ιωάννη Πολέμη, Μισσεμός
Μισσεύεις για την ξενιτειά και μένω μοναχή μου·
σύρε, παιδί μου, στο καλό και σύρε στην ευχή μου ...
Τριανταφυλλένια η στράτα σου, κρινοσπαρμένοι οι δρόμοι,
για χάρι σου ν' ανθοβολούν και τα λιθάρι' ακόμη·
τα δάκρυά μου να γενούν διαμάντια σ' ό,τι αγγίσης,
και το ποτήρι της χαράς ποτέ να μη στραγγίσης·
να πίνης και να ξεδιψάς και να 'ναι αυτό γεμάτο
σαν να 'ν' η βρύση από ψηλά κι αυτό να 'ν' από κάτω.
Εκεί, παιδί μου, που θα πας, στα μακρυνά τα ξένα, δίχτυα
πολλά κι οξόβεργες θα στήσουνε για σένα
η ελπίδα με τους πόθους της, τα βιός με τα παλάτια
κ' η ξεγελάστρα η ομορφιά με τα γλυκά της μάτια.
Η ελπίδα η αχαλίνωτη ξεχνά τα περασμένα,
και θα ξεχάσης κάποτε μαζί μ' αυτά και μένα·
το βιός μεσ' στα παλάτια του την περηφάνεια κρύβει και
θα ντραπής για το φτωχό το πατρικό καλύβι.
Παιδί μου, αν τη μητέρα σου πάψης να την θυμάσαι,
με δίχως βαρυγκόμησι συχωρεμένος νά 'σαι·
κι αν το φτωχό καλύβι μας ντροπή σου φέρνει, ως τόσο,
και πάλι θα 'μαι πρόθυμη συχώρεσι να δώσω.
Μ' αν την Πατρίδα απαρνηθής, που την λατρεύομ' όλοι,
να 'ν' η ζωή σου, όπου κι αν πας, αγκάθια και τριβόλοι.
__________________________________
1. μισσεμός· ξενιτεμός. 2. μισσεύω· απομακρύνομαι από την πατρίδα μου, ξενιτεύομαι. 3. τριβόλοι· ζιζάνια των αγρών.

Μονάδες 20

2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Κ. ΚΑΒΑΦΗ, Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Τα ποιήματα του Καβάφη χαρακτηρίζονται ως ιστορικά, αισθαντικά, φιλοσοφικά, παραινετικά και ψευδοϊστορικά. Ποιος ή ποιοι από τους χαρακτηρισμούς αυτούς αρμόζουν, κατά τη γνώμη σας, στο ποίημα που σας δόθηκε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 15

2. Ο Ευάγγελος Παπανούτσος (Παλαμάς-Καβάφης-Σικελιανός, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 19855, σελ.133) κάνοντας λόγο για τον άνθρωπο του ποιήματος (και ο οποίος ταυτίζεται με το κτητικό μου του α΄ στίχου και το υποκείμενο του έχω στο γ΄ στίχο) παρατηρεί ότι «όταν η εκλεκτή, η λεπτή και ποιητική του φύση δεν τον αφήνει να αποθηριωθεί μέσα στην κραιπάλη, από την άσωτη* πείρα του η φαντασία και ο λόγος κρατούν ένα αιθέριο άρωμα ικανό να μετατραπεί σε ποιητική συγκίνηση». Αποδεικνύονται, κατά τη γνώμη σας, αυτές οι σκέψεις μέσα από το ποίημα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
_____________________
*άσωτη: ατερμάτιστη, ατελείωτη.

Μονάδες 20

3. Να εντοπίσετε τις ενότητες του ποιήματος και να επισημάνετε τον τρόπο μετάβασης από τη μια ενότητα στην άλλη (μονάδες 5). Τι, κατά τη γνώμη σας, δηλώνεται από τον ποιητή με τη χρήση του τρόπου αυτού μετάβασης από τη μια ενότητα στην άλλη; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας (μονάδες 15).

Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο (80-100 λέξεων) το περιεχόμενο των δύο πρώτων στίχων του ποιήματος.

Μονάδες 25

5. Το ποίημα Εφηβεία που ακολουθεί, είναι του Ηλία Σιμόπουλου. Να επισημάνετε σ' αυτό λέξεις ή φράσεις που άμεσα ή έμμεσα, δηλωτικά ή συνυποδηλωτικά, παραπέμπουν στην ανθρώπινη ηλικία που εκφράζει ο τίτλος του ποιήματος.
Ηλία Σιμόπουλου, ΕΦΗΒΕΙΑ
Τι όμορφο που ήτανε
το παραμύθι της άνοιξης
τα κυριακάτικα πρωινά
με τις καμπάνες του 'Αη-Σπυρίδωνα
σε μιαν εξαίσια μουσική συναυλία-
όταν ανεβαίναμε
τα μαρμάρινα σκαλοπάτια
όταν κατεβαίναμε
τους κήπους με τις τριανταφυλλιές
όταν δεν υπήρχε χτες
ούτε σήμερα
ούτε αύριο
παρά μονάχα τα ηλιοκαμένα μας σώματα
με τα πλατιά στέρνα, τα γερά μπράτσα
τα εφηβικά μας όνειρα
που δεν υποψιάζουνταν τα δόντια της φθοράς
ο δίχως σύνορα ουρανός
κι ο στρατηλάτης άνεμος
που 'φερνε τα μηνύματα
μιας άνοιξης αιώνιας
Τι όμορφο που ήτανε
το παραμύθι της άνοιξης!

Μονάδες 20

2005
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Μαρία Πολυδούρη: Μόνο γιατί μ' αγάπησες (σ. 72-73)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. "Τα ποιήματα της Πολυδούρη μοιάζουν με σελίδες ημερολογίου, όπως γράφει και ο ποιητής Κώστας Στεργιόπουλος, ή με ερωτικές επιστολές που έχουν συγκεκριμένο αποδέκτη". Να εντοπίσετε τρία στοιχεία που επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη στο συγκεκριμένο ποίημα.

Μονάδες 15

2. Ολόκληρο το ποίημα δομείται σε μια σχέση ενέργειας-αποτελέσματος. Να επιβεβαιώσετε τη διαπίστωση αυτή με δύο παραδείγματα από το κείμενο. Τι πετυχαίνει η ποιήτρια με την επιλογή αυτής της σχέσης;

Μονάδες 20

3. Το κυκλικό σχήμα επανέρχεται σε κάθε στροφή του ποιήματος. Να εντοπίσετε δύο συγκεκριμένες λειτουργίες του μέσα στο κείμενο.

Μονάδες 20

4. Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο το νόημα της τελευταίας στροφής ("Μονάχα γιατί ... ωραία μ' αγάπησες").

Μονάδες 25

5. Να επισημάνετε τέσσερις φράσεις με τις οποίες δηλώνεται η δύναμη του έρωτα στο ποίημα "ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ..." του Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Ποια χαρακτηριστικά του έρωτα αποκαλύπτονται μέσα από αυτές;
Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ΣΒΗΣΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ...
Σβήσε τα μάτια μου· μπορώ να σε κοιτάζω,
τ' αυτιά μου σφράγισέ τα, να σ' ακούω μπορώ.
Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να 'ρθω σ' εσένα,
και δίχως στόμα, θα μπορώ να σε παρακαλώ.
Κόψε τα χέρια μου, θα σε σφιχταγκαλιάζω,
σαν να ήταν χέρια, όμοια καλά, με την καρδιά.
Σταμάτησέ μου την καρδιά, και θα καρδιοχτυπώ
με το κεφάλι.
Κι αν κάμεις το κεφάλι μου σύντριμμα, στάχτη, εγώ
μέσα στο αίμα μου θα σ' έχω πάλι.
μτφρ. Κωστής Παλαμάς

Μονάδες 20

2006
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Γιάννης Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος (στ. 35-73)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, όπως και οι περισσότερες συνθέσεις της Τέταρτης Διάστασης του Γιάννη Ρίτσου, έχει χαρακτήρα θεατρικό. Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τρία στοιχεία που τεκμηριώνουν τη θέση αυτή.

Μονάδες 15

2. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι: "Ο χρόνος [...] στη Σονάτα του Σεληνόφωτος [...] με το προσωπείο της φθοράς και του θανάτου επενεργεί καταλυτικά σε όλη τη διάρκεια της ποιητικής-σκηνικής δράσης". Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τέσσερις σχετικές αναφορές και να τις σχολιάσετε.

Μονάδες 20

3. Να επισημάνετε στο κείμενο που σας δόθηκε τις εικόνες, οι οποίες περιγράφουν τη γυναίκα της Σονάτας και να τις σχολιάσετε.

Μονάδες 20

4. Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
'Αφησέ με νάρθω μαζί σου.
Να σχολιάσετε το παραπάνω απόσπασμα σε δύο παραγράφους.

Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το κείμενο που σας δόθηκε από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος με το παρακάτω απόσπασμα από την Ελένη του Γιάννη Ρίτσου (και αυτή η ποιητική σύνθεση ανήκει στη συλλογή Τέταρτη Διάσταση).
Γιάννης Ρίτσος, Ελένη
Σε τούτο το σπίτι ο αγέρας έχει γίνει βαρύς κι ανεξήγητος, ίσως
από τη φυσικότητα της παρουσίας των νεκρών. Μια κασέλα
ανοίγει μόνη της, βγαίνουν παλιά φορέματα, θροΐζουν, στήνονται όρθια,
σεργιανούν σιγανά· δυο χρυσά κρόσια μένουν στο χαλί· Ένα παραπέτασμα
παραμερίζει· -δε φαίνεται κανείς- κι όμως είναι· ένα τσιγάρο
καίγεται μόνο του μες στο σταχτοδοχείο με μικρές διακοπές· -εκείνος
που τόχει αφήσει εκεί, βρίσκεται στ' άλλο δωμάτιο, σαν κάπως αδέξιος,
με την πλάτη γυρισμένη, κοιτώντας στον τοίχο, πιθανόν μιαν αράχνη
ή μια κηλίδα υγρασίας, -έτσι προς τον τοίχο, για να μην ξεχωρίζει
το σκοτεινό βαθούλωμα κάτω από τα προτεταμένα ζυγωματικά του.
Οι νεκροί πια δε μας πονούν, -κ' είναι παράξενο- δεν είναι;
Όχι για κείνους τόσο, όσο για μας, -αυτή η ουδέτερη οικειότητά τους
μ' έναν χώρο που τους έχει αρνηθεί και που αυτοί δε συνεισφέρουν
στα έξοδα της συντήρησής του είτε στην έγνοια της φθοράς του,
αυτοί, συντελεσμένοι κι αμετάβλητοι, μόνον σαν κάπως πιο μεγάλοι.

Μονάδες 20

2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα: Έφτασε το Μπαϊράμι ... την αδελφή μου και βλέπουμε. σ.221-224)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. "Έργο φιλειρηνικό και βαθιά αντιπολεμικό, η Ιστορία ενός αιχμαλώτου αντιμετωπίζει [...] τον πόλεμο όχι στην επική, ηρωική του διάσταση, αλλά ως βασικό υπεύθυνο της απώλειας χιλιάδων ατόμων και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παράλληλα, αναδεικνύει κάτι βαθύτερο και πιο ουσιαστικό, την παγκόσμια συναδέλφωση, πρόθεση την οποία άλλωστε ο συγγραφέας δηλώνει στην προμετωπίδα: "Αφιερώνεται στα κοινά μαρτύρια των λαών"." Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου τρία (3) στοιχεία, τα οποία δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του ως αντιπροσωπευτικού έργου της αντιπολεμικής πεζογραφίας μας.

Μονάδες 15

2. Να επισημάνετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε δύο (2) αφηγηματικές τεχνικές και να τις σχολιάσετε.

Μονάδες 20

3. "Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα είναι ένα σύντομο πεζογράφημα που μας αφηγείται σε ύφος πυκνό, περιεκτικό, απλό και απέριττο την ιστορία ενός αιχμαλώτου της Μικρασιατικής καταστροφής και κυρίως τις περιπέτειες της διαφυγής του. Ο αστόλιστος και πυκνός τρόπος της έκφρασης και του ύφους θυμίζει κάπως Μακρυγιάννη." Απόστολος Σαχίνης, Αγγλοελλ. Επιθεώρηση, Δεκ. 1951. Να προσδιορίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου χαρακτηριστικά του ύφους, τα οποία επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη.

Μονάδες 20

4. "Παντού ήταν όμορφα στολισμένα ...Έχασα το κουράγιο μου." [σ. 222] Να σχολιάσετε σε μία (1) ή δύο (2) παραγράφους τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ήρωας, όπως αυτή περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα.

Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα που σας δόθηκε από το διήγημα του Στρατή Δούκα Ιστορία ενός αιχμαλώτου με το παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα.
Ξημέρωμα Κυριακή, καθώς ο πατέρας έφυγε για δουλειές στ' Αϊντίνι, βρήκα την ευκαιρία ν' ανέβω στο βουνό ν' ανταμώσω το Σεφκιέτ και να του φέρω το χαμπέρι¹ του μισεμού² μου. Με τούτο το βοσκόπουλο είχα μιαν αξέχαστη φιλία. Στις διακοπές του Πάσχα, σαν ανέβαινα κι εγώ με τα πρόβατα στο βουνό, τον παράσερνα στα πιο τρελά παιχνίδια. Σκαρφαλώναμε σε ψηλές απάτητες κορφές, ψάχναμε γι' αετοφωλιές και για κρυφές σπηλιές, κολυμπούσαμε σε ποτάμια. Όταν μας έβρισκε καμιά μπόρα και βλέπαμε τα δέντρα να δέρνουνται με τη βροχή, ξαμολιόμαστε κι εμείς μέσα στο δάσος και τρέχαμε, με γυμνό το στήθος, μεθυσμένοι από μιαν αλλόκοτη χαρά που βίτζιζε³ τις αισθήσεις μας. Σα μας πότιζε το νερό ίσαμε το κόκαλο, μαζευόμαστε στη σπηλιά όπου φυλάγαμε το κοπάδι· ανάβαμε φωτιά· κολατσίζαμε. Τότες κράταγα στα χέρια μου τη φαντασία
του Σεφκιέτ· την έπλαθα, όπως με το ζυμάρι πλάθεις τα Λαζαράκια. Στην Ανάσταση τον κατέβαζα στον Κιρκιντζέ! Χαιρότανε να βλέπει τη νύχτα τα κεριά να στραφταλίζουνε σαν αστράκια, ν' ακούει το Χριστός Ανέστη και της καμπάνας το ξεσηκωτικό μελωδικό κάλεσμα, να ρίχνει μαζί μας τράκα τρούκες και να τρώει στο τραπέζι μας τη μοσχοβολιστή αυγοκομμένη μαγειρίτσα της μάνας μου.
_____________________
1 χ α μ π έ ρ ι· είδηση.
2 μ ι σ ε μ ό ς· αναχώρηση.
3 β ι τ ζ ί ζ ω· ερεθίζω, μαστιγώνω.

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα, Αθήνα 1983, σ. 29

Μονάδες 20

2007
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Διονύσιος Σολωμός, Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ (4 [21.] - 5 [22.] στ. 20, σελ. 20-24) 
[Δίδεται η σημασία των παρακάτω λέξεων]:
1. αναγαλλιάζω = αισθάνομαι υπερβολική ευχαρίστηση
2. χωρίς να το σουφρώνει = χωρίς καν να ρυτιδώνει
3. ανάερα = σαν να στέκεται στον αέρα
4. ανεί = ανοίγει
5. ρείθρα = υδάτινα ρεύματα
6. πετροκαλαμίθρα = είδος πρωτόγονης μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας, αλεξικέραυνο
7. κάν - κάνε = είτε-είτε
8. αστοχισμένη = ξεχασμένη
9. οχ = από
10. πάρεξ = εκτός
11. αλιά = αλοίμονο
12. ραντίδα = σταγόνα
13. ζαλεύουν = βαραίνουν από κούραση
14. φρενίτης = έξω φρενών, ταραγμένος
15. εκροτούσαμε = συγκροτούσαμε, συνάπταμε
 
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Από ποια ιστορικά γεγονότα εμπνεύσθηκε ο Δ. Σολωμός την ποιητική του σύνθεση Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές μέσα από το κείμενο που σας δόθηκε.

Μονάδες 15

 2. α. Να σχολιάσετε τη στιχουργική του ποιήματος (μέτρο [μονάδες 4], ομοιοκαταληξία [μονάδες 4], και επιδράσεις που έχει δεχθεί ο Δ. Σολωμός σε σχέση με τη στιχουργική [μονάδες 6]).

 Μονάδες 14

β. Η γλώσσα του Δ. Σολωμού είναι ένα κράμα δημοτικών, λόγιων και ιδιωματικών στοιχείων. Να γράψετε δύο (2) παραδείγματα για κάθε στοιχείο.

Μονάδες 6

 3. Στο κείμενο που σας δόθηκε υπάρχουν πολλές εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές, προσωποποιήσεις. Να γράψετε δύο (2) παραδείγματα από την κάθε κατηγορία.

 Μονάδες 20

4. Με βάση τους στίχους 13-18 του αποσπάσματος 4 [21.], «έλεγα ... προβαίνει», να δώσετε δύο (2) ερμηνείες της φεγγαροντυμένης σε δύο (2) παραγράφους.

Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε το απόσπασμα 4 [21.] από τον ΚΡΗΤΙΚΟ του Δ. Σολωμού με το παρακάτω απόσπασμα από τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου ως προς το περιεχόμενο.

Ηλιόδωρος, Αιθιοπικά 2.1-6

1 Ήδη πλησίαζαν το πλοίο και τα πτώματα, όταν είδαν ένα θέαμα ακόμα πιο παράξενο. Μια κόρη καθόταν πάνω σ' ένα βράχο, όμορφη τόσο που θα την έλεγες θεά, βαθιά πονεμένη για το κακό κι όμως μ' έναν αέρα ευγένειας και περηφάνιας.
 2 Φορούσε δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι και είχε στον ώμο κρεμασμένη μια φαρέτρα·¹το αριστερό της μπράτσο ακουμπούσε στο τόξο, ενώ το χέρι της κρεμόταν χαλαρό. Με τον αγκώνα του άλλου χεριού ακουμπισμένο στον δεξιό μηρό της και με το πρόσωπο αφημένο στην παλάμη, πότε έσκυβε να κοιτάξει έναν νέο που κειτόταν μπροστά της και πότε σήκωνε το κεφάλι για να κοιτάξει ολόγυρα.
 3 Ο δε νέος φαινόταν μεν σοβαρά τραυματισμένος και σαν μόλις να συνερχόταν από τον βαθύ ύπνο του παρ' ολίγον θανάτου του, αλλ' ακόμα κι έτσι άνθιζε η αρρενωπή ομορφιά του και το πορφυρό αίμα που κυλούσε ποτάμι στα μάγουλά του έκανε να λάμπει ακόμα περισσότερο η λευκότητα του προσώπου του. Ο πόνος βάραινε τα βλέφαρά του, αλλά η όψη της κόρης τον έκανε να σηκώνει το βλέμμα σ' αυτήν και το μόνο που ανάγκαζε τα μάτια του να  βλέπουν ήταν ότι έβλεπαν εκείνην.
4 Καθώς σιγά σιγά ξαναρχόταν στη ζωή, στέναξε βαθιά και ψιθύρισε αδύναμα λέγοντας «Γλυκιά μου, στ' αλήθεια έχεις σωθεί ή μήπως, θύμα του πολέμου κι εσύ, δεν στέργεις² ούτε και νεκρή να αποσπαστείς από μένα και η ψυχή σου σαν φάντασμα με ακολουθεί στη δυστυχία μου;» Και η κόρη «Από σένα» είπε, «εξαρτάται η σωτηρία μου και ο χαμός μου· το βλέπεις αυτό;» και δείχνοντας ένα ξίφος πάνω στο γόνατό της, «ώς τώρα», είπε, «έμεινε αργό γιατί η αναπνοή σου το συγκρατούσε».
5 Και με τα λόγια αυτά εκείνη μεν τινάχτηκε από το βράχο, οι δε ληστές που στέκονταν στο λόφο, σαν να τους χτύπησε στη θέα της κεραυνός, έτρεξαν θαμπωμένοι και περίτρομοι να κρυφτούν άλλος κάτω από άλλο θάμνο· πιο μεγάλη ακόμα και πιο θεϊκή φάνταζε τώρα που ήταν όρθια, καθώς τα βέλη βρόντησαν στην ξαφνική κίνησή της, το χρυσοΰφαντο φόρεμά της άστραφτε στον ήλιο και τα μαλλιά της, λυτά κάτω από το βακχικό στεφάνι, κατρακυλούσαν ως τη μέση της σχεδόν.
6 Μα περισσότερο απ' όσα έβλεπαν τους τρόμαζε η άγνοια για όσα γίνονταν· άλλοι απ' αυτούς νόμιζαν πως είναι κάποια θεά, η 'Αρτεμη ή η εντόπια Ίσις, άλλοι την περνούσαν για ιέρεια που είχε καταληφθεί από θεϊκή μανία και είχε διαπράξει όλο εκείνο το φονικό. Αυτά έβαζαν εκείνοι με το νου τους, αλλά δεν γνώριζαν ακόμα την αλήθεια. Και η κόρη χύθηκε ξαφνικά πάνω στο κορμί του νέου, τον έσφιγγε στην αγκαλιά της και τον καταφιλούσε, του σκούπιζε τα αίματα, στέναζε και δεν πίστευε πως ήταν ζωντανός.
______________________________
¹φαρέτρα = δερμάτινη θήκη στην οποία τοποθετούσαν οι τοξότες τα βέλη τους
²στέργω = δέχομαι, συναινώ

Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, τ. 3, Αθήνα 2002²: ΟΕΔΒ, μτφ. Αλόη Σιδέρη, σσ. 355, 357

Μονάδες 20

2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Μίλτος Σαχτούρης, Ο Ελεγκτής (σ. 78)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Η ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη συχνά παραπέμπει στα σκοτεινά μεταπολεμικά-μετεμφυλιακά χρόνια. Να βρείτε τρεις (3) εικόνες του ποιήματος που παραπέμπουν σε αυτήν τη δύσκολη εποχή.

Μονάδες 15

2. Ο Λίνος Πολίτης αναφερόμενος στην ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη επισημαίνει ότι χαρακτηρίζεται από "... μια υπαρξιακή θλίψη που εκφράζεται κατά προτίμηση με παραβολές και μικρούς μύθους ακόμα και με αινιγματικά σύμβολα και εικόνες, που φτάνουν ως το αλλόκοτο, το τρομακτικό και το παραμορφωμένο" (Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 19854, σελ. 340). Επιβεβαιώνεται αυτή η άποψη μέσα από το ποίημα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 20

3. Τα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη διακρίνονται για την απλή γλώσσα και το λιτό λεξιλόγιό τους. Ποια μέρη του λόγου κατέχουν κυρίαρχη θέση στο συγκεκριμένο ποίημα και ποιος είναι ο ρόλος τους;

Μονάδες 20

4. Τι συμβολίζει "ο ουρανός" στο ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη Ο Ελεγκτής; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια (1) παράγραφο 100-130 λέξεων.

Μονάδες 25

5. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη Ο Ελεγκτής και το παρακάτω ποίημα του Λευτέρη Πούλιου.
Λευτέρης Πούλιος, Το διπλανό δωμάτιο, αρ. 18
 
Μπαλώνω τα φτερά μου
για μια πτήση στο καθαρό φως.
Σκέψεις σαν ακόρεστος τίγρης.
Η καρδιά μου μες στη μιζέρια,
Παλμοί του ουρανού πριν το χάραμα.
Με σκάβει ο πόνος
κι η πίκρα της ζωής με διώχνει.

Μονάδες 20

2008
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Στρατής Δούκας, Ιστορία ενός αιχμαλώτου (απόσπασμα: Στην καταστροφή της Σμύρνης, ...και σα φτάσαμε κοντά ρίχτηκαν επάνω μας ... σ . 187-189)
[Δίδεται η σημασία των παρακάτω λέξεων]:
1. λεφούσι·. ασύντακτο πλήθος.
2. Φράγγοι· Γάλλοι, γενικά οι Ευρωπαίοι.
3. Χαφούζης· Τούρκος που γνωρίζει να απαγγέλλει το Κοράνι.
4. ασκέρ-αγάς· αξιωματικός.
5. κιτάπι· εδώ: το ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων, το Κοράνι.
6. εφές· ο εφέντης, το παλικάρι, ο άξιος και ικανός.

Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Σε ποιο ιστορικό πλαίσιο εντάσσεται η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα; (μονάδες 6) Να τεκμηριώσετε την άποψή σας δίνοντας τρία (3) στοιχεία μέσα από το κείμενο (μονάδες 9).

Μονάδες 15

2. Έχει επισημανθεί ότι το βασικότερο γνώρισμα της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου, που έχει καταξιώσει το έργο στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού, είναι το ύφος του. Να αναφέρετε τέσσερα (4) γνωρίσματα ύφους στο συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 8), δίνοντας δύο (2) παραδείγματα για το καθένα (μονάδες 12).

Μονάδες 20

3. Στην Ιστορία ενός αιχμαλώτου, διακρίνονται κάποιες μεμονωμένες στιγμές συμπόνιας και ανθρωπιάς από τους Τούρκους προς τους αιχμαλώτους. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη με δύο (2) παραδείγματα από το απόσπασμα που σας δόθηκε.

Μονάδες 20

4. «Εκεί, το τουρκομάνι που μας περίμενε, σαν το λεφούσι έπεσε επάνω μας: τραπέζια, καρέκλες, ποτήρια, ό,τι έβρισκαν μπροστά τους μας πετούσαν απ' όλες τις μεριές. Ήταν και ναύτες Φράγγοι μαζί τους στα καφενεία κι έκαναν χάζι με μας». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο (2) παραγράφους (120-140 λέξεις).

Μονάδες 25

5. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από την Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα και του παρακάτω κειμένου από τα Ματωμένα Χώματα της Διδώς Σωτηρίου.

Μονάδες 20

Ματωμένα Χώματα
(απόσπασμα)
Μπήκαμε σε μια φάλαγγα, δυο χιλιάδες άντρες και ξεκινήσαμε για την αιχμαλωσία. Μας παραδώσανε δίχως καταστάσεις στο απόσπασμα που θα μας πήγαινε στη Μαγνησιά. Υποψιαστήκαμε πως μόλις βγούμε παραόξω θα μας ξεκάνουνε. Το κακό άρχισε μέσα στα σοκάκια της Σμύρνης. Δεν προλάβαμε να ξεκινήσουμε κι ένας κόσμος εξαγριωμένος, διψασμένος για εκδίκηση, έπεσε πάνω μας με ξύλα, πέτρες, σίδερα.
-Βούρ, Βούρ, κεραταλάρ!
Απ' τα μπαλκόνια πετούσανε μπουκάλες και δοχεία μ' ακαθαρσίες. Ίσαμε να φτάσουμε στο Μπασμάχανε, πενήντα πέσανε νεκροί. Τους πληγωμένους τους τραβούσανε πέρα απ' τη γραμμή οι ίδιοι οι φύλακες και τους λέγανε ειρωνικά:
-Ώχου! ώχου, τους καημένους! Ελάτε να σας πάμε στο νοσοκομείο...
Και τους σκοτώνανε! Όσοι καταφέραμε και βγήκαμε ζωντανοί από τη Σμύρνη είπαμε «Δόξα σοι ο Θεός! Γλιτώσαμε...» Βιαστήκαμε. Παραόξω μας περιμένανε τα χειρότερα. Τα τουρκοχώρια, μόλις μας παίρνανε χαμπάρι, κατεβαίνανε στη δημοσιά να πάρουν εκδίκηση. Ο κάθε Τούρκος φώναζε σαν μανιακός:
-Εμένα μου σκοτώσανε το παιδί!
-Εμένα τη γυναίκα!
-Εμένα κάψανε το σπίτι μου!
Αρπάξανε από την τετράδα μας το Λύσαντρο, δάσκαλο απ' τα μέρη του Πόντου, του σκίσανε την κοιλιά με μια μαχαιριά, τον βάλανε και βάδιζε κρατώντας τ' άντερά του στα χέρια! Τον κατηγόρησε ένας γέρος, που τα τσίμπλικα μάτια του δεν καταλάβαινες αν ήταν ανοιχτά ή κλειστά.
-Να, αυτός είναι! Αυτός, και τον έδειχνε με το δάχτυλο.
Δυο τσέτες¹ χίμηξαν πάνω του.
-Όχι, δεν είμαι εγώ. Δεν μπορεί να λέει εμένα! φώναξε ο Λύσαντρος, που δεν ήξερε ούτε το γέρο ούτε γιατί τον κατηγορούσε. Οι τσέτες τον χτυπούσανε με μανία, όπως χτυπάς ένα κούτσουρο που δε λέει να σπάσει.
________________
1. τσέτες. Τούρκοι άτακτοι στρατιώτες, μέλη αντάρτικων μονάδων που πολέμησαν εναντίον του ελληνικού στρατού κατά τη μικρασιατική εκστρατεία.
2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Γιάννης Ρίτσος, Η Σονάτα του Σεληνόφωτος (απόσπασμα: στ. 1- 44)
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α. Στη Σονάτα του Σεληνόφωτος συναντάμε ορισμένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της ποίησης του Γ. Ρίτσου, όπως η θεατρικότητα, ο λυρισμός και η χρήση αντιθέσεων. Να δώσετε μέσα από το συγκεκριμένο απόσπασμα δύο παραδείγματα για το καθένα.

Μονάδες 15

Β1. Να βρείτε τέσσερις εικόνες με τις οποίες αποδίδεται η φθορά του σπιτιού στο απόσπασμα που σας δόθηκε (μονάδες 8) και να τις σχολιάσετε (μονάδες 12).

Μονάδες 20

Β2. Να βρείτε τέσσερα σύμβολα στο απόσπασμα που σας δόθηκε (μονάδες 8) και να τα αναλύσετε (μονάδες 12).

Μονάδες 20

Γ. «...κ' έτσι σφιγμένος μες στους μυώνες του γαλάζιου αγέρα,
μέσα στα ρωμαλέα νεύρα του ύψους,
δεν έχει σημασία αν φεύγεις ή αν γυρίζεις
κι ούτε έχει σημασία που ασπρίσαν τα μαλλιά μου,
(δεν είναι τούτο η λύπη μου - λύπη μου
είναι που δεν ασπρίζει κ' η καρδιά μου).
'Αφησέ με να 'ρθω μαζί σου».
Να σχολιάσετε τους παραπάνω στίχους σε δύο παραγράφους (130-150 λέξεις).

Μονάδες 25

Δ. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος και του παρακάτω ποιήματος του Γ. Θέμελη.

Μονάδες 20

Γ. Θέμελης ['Ατιτλο]
Είπα ν' αφήσω αυτό το πεθαμένο σπίτι
Να πάω να κατοικήσω επάνω στη θάλασσα
Σκιές το κατοικούν ξεχασμένες φωνές
εξαρθρωμένες κούκλες ανεβοκατεβαίνουν τις σκάλες

Το παράθυρο γέρνει γυμνό μέσα στη νύχτα
Όλα τα τζάμια έχουν πέσει
Κομμάτια από γυαλί πάνω στη σκόνη

Και μένω κι αγωνίζομαι να βρω τη σκιά μου
Ίχνος από παλιό λησμονημένον ήλιο
                                                               («Γυμνό Παράθυρο»,1945)
Η ελληνική ποίηση, Νεωτερικοί ποιητές του Μεσοπολέμου,
επιμέλεια Αλ. Αργυρίου, εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1979, σελ. 287.
2009
1. Ιούνιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Όνειρο στο κύμα (απόσπασμα: Την ανεγνώρισα [σ. 171] - κολυμβά [σ. 171]. [...] Δεν δύναμαι να είπω [σ. 174] - το ίδιον το όνειρόν του [σ. 177].
Β΄ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α. Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έχουν χαρακτηρισθεί, εκτός των άλλων, και ως ψυχογραφικά. Να αναφέρετε τρία (3) παραδείγματα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι το "Όνειρο στο κύμα" μπορεί να θεωρηθεί και ψυχογραφικό διήγημα.

Μονάδες 15

Β1. Να επισημάνετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τέσσερα (4) εκφραστικά μέσα και να σολιάσετε τον ρόλο τους μέσα στο κείμενο.

Μονάδες 20

Β2. "Πρώτα πρώτα (ο Παπαδιαμάντης) είναι ο συγγραφέας του ανοιχτού χώρου. Τοποθετεί τα δρώμενα μέσα σ' αυτόν τον εξωτερικό χώρο, τη φύση". (Κυριάκος Πλησής, Προσεγγίσεις: Λογοτεχνικά Δοκίμια για 12 Νεοέλληνες Συγγραφείς). Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω άποψη αναφέροντας τέσσερις (4) συγκεκριμένες δράσεις από το κείμενο που σας δόθηκε.

Μονάδες 20

Γ." Ήτον όνειρον, πλάνη γοητεία. Και οπότε διέφερεν από όλας τα ιδιοτελείς περιπτύξεις, από όλας τας λυκοφιλίας και τους κυνέρωτας του κόσμου η εκλεκτή, η αιθέριος εκείνη επαφή! Δεν ήτο βάρος εκείνο, το φορτίον το ευάγκαλον, αλλ' ήτο ανακούφισις και αναψυχή". Να σχολιάσετε το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος σε δύο παραγράφους (120-140 λέξεις).

Μονάδες 25

Δ. Να εντοπίσετε ομοιότητες ως προς το περιεχόμενο μεταξύ του αποσπάσματος που σας δόθηκε από το διήγημα " Όνειρο στο κύμα" και του παρακάτω αποσπάσματος από το διήγημα του Παπαδιαμάντη "Έρως-Ήρως".
«Ο Γιωργής θα εγλύτωνε την Αρχόντω κολυμβών. "Κ' εσένα να γλυτώσω, κορμί μ' αγγελικό". [...] Να δράξη την Αρχόντω από τον βραχίονα... από την μασχάλην... όχι, από την μέσην. Και έπλεεν ήδη, έπλεε κ' εκολυμβούσε μαζί της. Δια μιαν φοράν ας γίνη γλυκιά η πικρή και αλμυρά θάλασσα.
Έφευγεν, έφευγεν ως δελφίνι, εφύσα κ' εξέρνα το νερόν ως φάλαινα, και προέβαλλε κοπτερόν τον βραχίονα ως ξιφίας. Έπλεε με τον δεξιόν βραχίονα, κ' εσφιχταγκάλιαζε την νέαν με τον αριστερόν. 'Ανω την κεφαλήν της, άνω. Ν' αναπνέη το δακτυλιδένιο στοματάκι της... "Μη φοβάσαι, αγάπη μου!" Και μικρόν κατά μικρόν θα εξετοπίζετο οργυιάς και οργυιάς... θα εζύγωνε, θα επλησίαζεν εις την ξηράν. "Τώρα, τώρα, εφτάσαμε, ψυχή μου". Κανέν δυστύχημα δεν έμελλε να συμβή. Όλος ο κόσμος θα εσώζετο. "Εζαλίσθης, ψυχή μου; Όλα καλά τώρα. Επνίγη κανείς; Όχι, αφού εγλύτωσες συ". Ω, πώς θα έπεφταν αφανισμένοι, μισοπνιγμένοι, στάζοντες θάλασσαν, επάνω εις την άμμον. Αναπλασμένοι και αναβαπτισμένοι. Νέος Αδάμ και νέα Εύα, φέροντες τους χιτώνας θαλασσοβρεγμένους κολλητά εις την επιδερμίδα των, περισσότερον παρά γυμνοί.
"Εκεί εις τον βράχον είναι μία σπηλιά. Ύπαγε εκεί μέσα, φιλτάτη μου, ν' αλλάξης". Εκείνη, αν είχε δύναμιν να τον ακούη, θα τον εκοίταζε κατάπληκτος. Ν' αλλάξη με τι; "Να στεγνώσης, θα σου φέρω εγώ φύλλα, απ' όλα τα δένδρα του δάσους, αγάπη μου, να σκεπασθής".»
2. Ιούλιος
Α΄. ΚΕΙΜΕΝΟ: Κική Δημουλά, Ο Πληθυντικός αριθμός, σ. 95
Β΄. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α. Στην ποίηση της Κικής Δημουλά είναι διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία. Να τεκμηριώσετε την άποψη αυτή, αντλώντας στοιχεία από τη δεύτερη στροφή του ποιήματος.

Μονάδες 15

Β1. Βασικό στοιχείο της γραφής της Κικής Δημουλά είναι το παιχνίδι με τις αμφισημίες των λέξεων. Να εντοπίσετε πέντε (5) αμφίσημες λέξεις του ποιήματος.

Μονάδες 20

Β2. Σύμφωνα με τον Τάσο Κόρφη «...η γλώσσα της Κικής Δημουλά επιβάλλεται με την αμεσότητα, τη λιτότητα και την ουσιαστικότητά της». Με ποια εκφραστικά μέσα επιτυγχάνεται αυτό το αποτέλεσμα στο συγκεκριμένο ποίημα; Να επισημάνετε τέσσερα (4) απ' αυτά.

Μονάδες 20

Γ. Ο έρωτας,
όνομα ουσιαστικόν,
πολύ ουσιαστικόν,
ενικού αριθμού,
γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού,
γένους ανυπεράσπιστου.

Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων σε δύο παραγράφους.

Μονάδες 25

Δ. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα της Κικής Δημουλά που σας δόθηκε, με το παρακάτω ποίημα «Γκρίζα» του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Μονάδες 20

ΓΚΡΙΖΑ
Κυττάζοντας ένα οπάλλιο μισό γκρίζο
θυμήθηκα δυο ωραία γκρίζα μάτια
που είδα· θάναι είκοσι χρόνια πρίν ...
............................................................
Για έναν μήνα αγαπηθήκαμε.
Έπειτα έφυγε, θαρρώ στην Σμύρνη,
για να εργασθεί εκεί, και πια δεν ιδωθήκαμε.

Θ' ασχήμισαν -αν ζει- τα γκρίζα μάτια·
θα χάλασε τ' ωραίο πρόσωπο.

Μνήμη μου, φύλαξέ τα συ ως ήσαν.
Και, μνήμη, ό,τι μπορείς από τον έρωτά μου αυτόν,
ό,τι μπορείς φέρε με πίσω απόψι.

 (Κ. Π. Καβάφη Ποιήματα Α΄, Φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδη, εκδόσεις Ίκαρος, σελίδα 88)